Mentale gezondheid blijft een taboe onder velen, blijkt dag op dag op sociale media. Niet lang geleden verscheen ‘My mind & Me’ met bekende popster en actrice Selena Gomez. Een documentaire over haar worstelingen met lupus en bekendheid, maar vooral: mentale gezondheid. “Mentale gezondheid als show” las ik in een review van De Standaard. Als dat hun interpretatie is, stel ik me er vragen bij.

Ís lijden een show? Als ik sommige reviews en meningen mag geloven, wordt je mentale gezondheid dat van zodra je je erover openstelt. Gezien dit onderwerp mij nauw genoeg aan het hart ligt, zal ik er geen doekjes om winden: als je je bevooroordeling je eigen standpunt tegenover de ervaring van andere mensen laat overschaduwen, zegt mij dat veel meer over jouw gebrek aan empathie dan hun nood om aandacht.  

Wrok en vergelijking

Wat een aandachtzoeker. De jeugd kan nergens meer tegen. De rijken denken dat zij het moeilijk hebben? Laat me niet lachen. Ik kan niet meer tellen hoe vaak ik deze commentaren de revue heb zien passeren. Op sociale media, op televisie, onder de mensen die ik persoonlijk ken… Wat hebben al deze commentaren met elkaar gemeen? De spreker heeft (a) geen idee waar ze het over hebben of (b) geen greintje inlevingsvermogen of wíl om te begrijpen hoe de ander het beleeft.  

Een mooi voorbeeld waar ik zulke opmerkingen tegenkwam: de quarantaine in 2020. Volgens de Facebook-reacties van krantensites leek niemand toen te mogen klagen over hun situatie. Was je rijk? Je hebt een groot huis en veel geld, sorry, je kan onmogelijk eenzaam zijn. Ben je jong? Wat kan je toch klagen, wij hebben in tijden van oorlog geleefd. Een anders lasten kunnen in de ogen van sceptici niet bestaan voor zolang ze hun eigen – lees: echtere – problemen er niet hebben bij geflanst. 

Als er een overtuiging is die ik de dag van vandaag ontzettend belangrijk vind, is dat iedereen andere soorten problemen heeft maar dat het niet per se betekent dat hun succes of geluk hun verdriet of lasten egaliseert. Mentale gezondheid is een probleem van alle tijden. Ik vind het persoonlijk schandalig dat sommigen zichzelf de autoriteit toeschuiven om anderen te vertellen wat ze wel of niet mogen voelen of toegeven.  

Show me yours, I’ll show you mine

Waarom moet je je eerst verantwoorden voor sommigen geloven dat je het moeilijk hebt? Waarom zullen diezelfde mensen zeggen dat je aandacht zoekt als je uit jezelf over je problemen begint? Zijn we als maatschappij zo schuw geworden voor verdriet, rouw of mentale worstelingen dat we de eerlijke toegevingen over die gevoelens meteen moeten neerhalen met ons eigen miserie?

Ikzelf ben geboren in een goed gezin. Ik heb fijne ouders en een jongere broer. Ik ben afgestudeerd aan het middelbaar en aan de hogeschool, en studeer nu een tweede bachelor. Ik heb een dak boven mijn hoofd, krijg eten op mijn bord en leef in een land dat financieel best sterk in z’n schoenen staat. Ik heb niet te klagen, of wel soms?   

Betekent al dat goede nu dat ik mezelf een schuldgevoel moet aanpraten als ik verdriet durf te voelen? Mag ik – dúrf ik – te zeggen dat ik al jaren met mijn mentale gezondheid worstel als ik al deze dingen heb? Of ben ik eerst verplicht om de critici mijn waslijst aan problemen op te spelden, voor ze geloven dat ik het ‘recht’ heb om met mezelf te worstelen? Wat dat ‘recht’ dan ook is. Wie ook beslist wie wél of níet het ‘recht’ heeft om te voelen en er voor uit te komen.  

Vluchten voor je hoofd

Mijn eigen hoofd en ik komen – zoals het nummer van Gomez wel zegt – niet altijd evengoed overeen. Door ervaringen in het verleden begroef ik me steeds meer in mijn overlevingsmechanisme, datgene wat mij tegen onverwachte pijn beschermde maar ook stilletjes aan van binnenuit opvrat. Zonder dat ik het besefte of er iets over te zeggen had, ging mijn hoofd volledig op de loop met mijn bestaan. Het duurde jaren voor ik erin slaagde de cyclus te doorbreken. Voor ik uit mijn hoofd stapte en vanop een afstand naar die gedachten keek.  

Als persoon die lang door haar gedachten werd geleefd, vond ik ‘My mind & me’ pakkend en pijnlijk herkenbaar. Er zat een soort troost in de sequentie van moeilijke momenten en duidelijke mentale strubbelingen die in beeld kwamen. Je onzekerheid of zorgen gaan vaak met je logica aan de haal. Ik vond het prachtig en geruststellend om dat op camera te zien.

Zoals toen Gomez zichzelf volledig neerhaalde na een repetitie terwijl haar omgeving helemaal niet zag waar haar negativiteit vandaan kwam. “You’re your own worst enemy”, zo klonk het in het moment in de video hieronder. Ook tijdens een repetitie later in de documentaire namen haar angsten het van haar over, waardoor ze dichtklapte.

Op sommige momenten nam haar druk op zichzelf zelfs zo toe dat ze amper uit haar woorden kon komen. Dat niveau van anxiety komt maar weinig in beeld, maar ik ben dankbaar dat zij het nu naar buiten brengt. Dát is waar de documentaire over gaat. De ruwheid en soms irrationaliteit van mentale gezondheid. Het gaat niet om een artiest, het gaat niet om een rijk lid van de samenleving, het gaat niet om geprivilegieerden. 

Deze documentaire is een weg naar het nodige gesprek. Zeker omdat ik weet dat velen rondom me net zo erg worstelen met zichzelf. We benoemen het gewoon niet allemaal. Wil je er niet over praten? Helemaal goed. Heb je wél nood om erover te praten? Ga ervoor. Ik luister.

Zoef… naast het punt

Als jouw conclusie – als mens of recensent – is dat deze documentaire een show maakt van lijden en dat Gomez ondankbaar is voor wat ze heeft, heb je niet goed genoeg gekeken. Of je hebt simpelweg geen idee waar je het over hebt. En dat is oké, want niet iedereen ervaart hetzelfde of erkent de mentale worsteling in zichzelf, maar ik vind het ongevoelig om je quotering of mening over een documentaire over mentale gezondheid te laten bepalen door jouw visie op de muziekwereld of rijkdom. Want dan heb je het punt gemist. Dat is op geen enkele manier waar het hier over gaat.  

Ik hoop dat bevooroordeelde reviews of reacties niet overschaduwen hoe broodnodig het gesprek over dit onderwerp wel niet is. Hoe belangrijk het is om te realiseren dat mentale gezondheid niet met een vingerknip verdwijnt. Dat het zelfs na goede dagen soms weer verschijnt. Dat je niet alle ongeluk van de wereld hoeft te hebben ervaren om met jezelf en je hoofd te worstelen. En dat de opmerkingen van buitenstaanders er op het einde van de dag niet toe doen.  

Rijk of niet rijk, succesvol of onsuccesvol, gelukkig of ongelukkig. Je hoofd maakt geen onderscheid.