December: feestmaand voor Sinterklaas en de Kerstman, maar waar komen zij vandaan?

De maand december is goed gevuld met feestdagen zoals Sinterklaas op 6 december en kerstmis op 25 december. Beide feestdagen worden al decennia lang gevierd, maar waarom eigenlijk? En waar komen deze figuren vandaan? Wij zochten het uit.

Sinterklaas wordt gevierd als een dag waar hij samen met zijn knecht cadeautjes rondbrengt bij alle kinderen. De man ziet eruit zoals we hem allemaal wel kennen, een rode mijter, een lange witte baard, een rood kleed en een staf. Ook heeft hij een wit paard waar hij de cadeautjes mee rondbrengt, die we in Vlaanderen kennen als Slecht-Weer-Vandaag. De kerstman is een soortgelijke man, ook in het rood gekleed met een lange witte baard. Alleen heeft hij geen paard, maar een slee met rendieren. Kerstmis wordt alleen binnen het Christendom gevierd, waarbij de geboorte van Jezus Christus centraal staat. Tegenwoordig vieren mensen Kerst meestal als traditie en niet zozeer omdat ze gelovig zijn. De feestdag is dan ook goed ingeburgerd en is een officiële feestdag in België en vele andere landen.

Dag Sinterklaasje

De heilige Nicolaas, was wel degelijk een man die leefde aan het einde van de 3^de eeuw en het begin van de 4^de eeuw na Christus. Hij was bisschop van de stad Myra, in Turkije.  Op 6 december 342 stierf hij, wat de dag van vandaag dus de feestdag is van Sinterklaas. Echter is het officieel zijn ‘geboortedag’, omdat het zijn geboorte is naar de hemel. In 550 na Christus werd hij Heilig verklaard, omdat hij naar zeggen veel goede daden heeft verricht. Vanaf de tweede helft van de 19^de eeuw werd de Sint in de maatschappij gevierd.

Sinterklaas groeide uit tot een kindervriend die elk jaar rond 6 december cadeautjes rondbrengt bij kinderen. Bijna iedereen geloofde er als kind in, terwijl hij eigenlijk niet bestaat zeggen zovelen. Al heeft hij dus wel echt bestaan, alleen niet in de context waarin wij hem kennen. Niet alleen bij ons wordt Sinterklaas gevierd maar ook in buurland Nederland is het een vaste dag op de kalender. Daar wordt vooral de avond van 5 december gevierd, dat ‘pakjesavond’ wordt genoemd.

“Sinterklaas is een feest dat bijzonder hard gevierd wordt in Nederland, veel meer dan bij ons”, zegt Hans Gybels, theoloog aan de KU Leuven, in podcast Universiteit van Vlaanderen. “Eigenlijk zijn het protestanten en hebben ze eigenlijk geen heiligen. Dat feest is zo hardnekkig tot op de dag van vandaag, het Sinterklaasfeest ligt teveel verankerd in de cultuur. De Nederlanders hebben een stukje Amerika gekoloniseerd en hebben dat feest naar Amerika gebracht.”

In Nederland en België komt Sinterklaas vaak op televisie en wordt die vaak vertolkt door dezelfde acteur. In Vlaanderen zijn we opgegroeid met het programma Dag Sinterklaas, waar Jan Decleir in het programma zowel gestalte gaf aan de goedheilige man, alsook de jaarlijkse intrede in Antwerpen voor zijn rekening nam. Na 25 jaar werd de staf doorgegeven aan Wim Opbrouck. In Nederland was dat Bram van der Vlugt van 1986 tot hij stierf in 2010 – nu is dat Stefan de Walle.

Sint-Maarten

Als variant op Sinterklaas heb je ook nog Sint-Maarten al wordt die veel minder gebruikt en is dat afhankelijk van regio, zijn feestdag is op 11 november. Sint-Maarten, ofwel Martinus van Tours was een soldaat die een stuk van zijn mantel bood aan een arme bedelaar. Later werd hij bisschop en vandaag staat hij nog steeds symbool als vrijgevige.

Hij overleed in 397 na Christus. Sint-Maarten is ook gekend in andere landen, zoals bepaalde streken van Nederland en Noord-Frankrijk, Hongarije en enkele Duitstalige gebieden.

Ho-Ho-Ho!

Als mens denken wij vaak dat Kerstmis een eeuwenoude traditie is, echter is niets minder waar. Zo stelde Kerstmis 200 jaar geleden niets voor, aldus Gybels. Drie Koningen werd indertijd het meest gevierd.

De nachtmis was vroeger eigenlijk het enige speciale aan Kerstmis. Samen met de familie gingen mensen in de nacht naar de kerk om de geboorte van Jezus te eren. Vanaf de 19^de eeuw, heeft voornamelijk Charles Dickens een bijdrage geleverd waarom dat kerst een groter ding werd, en het gebruik van de traditie toenam. Bepaalde gebruiken rond Kerstmis zoals de kerstboom, de kalkoen, en de kerstman zijn pas later eraan toegevoegd.

De kerstboom bijvoorbeeld was vooral een gekend tafereel in Duitsland vanaf de 17^de eeuw. De boom is pas bekend geworden na de 1^ste Wereldoorlog, toen de Duitse soldaten aan het front stonden samen met onder andere Belgen. Een verwijzing in de versiering van de kerstboom naar de Duitsers is er ook, namelijk de piek. De piek stond namelijk boven op de helmen van de Duitse soldaten in de 1^ste Wereldoorlog.

Langzaam wordt kerstmis een familiegebeuren, waarbij men met heel de familie tafelt. Bij de victoriaanse burgerij werd er dan voornamelijk kalkoen gegeten. Het idee was toen vooral ‘Als ik een kalkoen eet, hoor ik erbij’. Veel lagere klassen konden zich geen kalkoen permitteren, dus werd er aan liefdadigheid gedaan. De burgerij zamelde geld in om vlees te kunnen kopen, om het daarna uit te delen aan de armen. Daarbij kan je dus de kalkoen en liefdadigheid linken aan de kerstperiode.

De kerstman is eigenlijk een kopie van Sinterklaas en is het gevolg van Nederlandse kolonisten die Santa Claus meenamen naar Noord-Amerika. Zo zijn er een aantal gelijkenissen zoals de man met de baard en de rode kleding. Het gedicht ‘A Visit from St. Nicholas’ was de bodem voor de toevoegingen van de slee en de rendieren, zijn entree in het huis door de schoorsteen en de zak met cadeautjes. De Duitse theoloog Maarten Luther wilde het feest van Sinterklaas verhuizen naar Kerstmis. Luther worstelde met het heilige aspect van de Sint, omdat hij protestants was. Echter kreeg hij dat gebruik niet weg als traditie. Hij heeft dat gebruik laten verschuiven naar Kerstmis en laat het Christuskind ‘Christmas’ die cadeaus overbrengen naar Kerstdag, waaronder de pakjes onder de kerstboom. 

Coca-Cola

Tot Coca-Cola kwam. Het bedrijf ontwierp in 1931 voor hun reclame de kerstman zoals we hem nu kennen. “Op alle kartons waar de drankjes in werden gestopt kleefde ook die kerstman”, zegt Gybels. “Nog altijd zoals nu, met lichte referenties naar de Sint, met rode en witte kleuren.“

De televisie heeft er dus grotendeels voor gezorgd dat we een beeld zijn gaan creëren, van wat we zien als ‘Santa Claus’. Hij wordt anders uitgebeeld dan de Sint, zo verdwijnt de staf en de mijter.

Kerstmis is momenteel een populairder gegeven in de wereld dan Sinterklaas. Maar zoals we hierboven dus schreven is alles eigenlijk te danken aan het bestaan van de goedheilige Saint Nicolas die leefde in de 4^de eeuw. Wat je voorkeur ook heeft, het blijven twee leuke feesten om te vieren!